جرم اختلاس

همان گونه که همه ما به خوبی مطلع هستیم، حجم زیادی از اموال و سرمایه هایی که در کشور وجود دارند، تحت اختیار دولت می باشند و همین امر موجب شده است که خطرات زیادی این منابع را تهدید نماید. گاهی اموال نام برده شده بر اساس وظیفه قانونی به کارمندان دولتی اختصاص یافته و این کارمندان و یا دیگران به صورت کاملا پنهانی به استفاده شخصی از این سرمایه ها می پردازند. قانون گذار با هدف تضمین بهتر و موثرتر این اموال و سرمایه های دولت و ملت و نیز حمایت و پشتیبانی از آن ها در مقابل خطراتی که آن ها را تهدید می کند، مقررات و قوانینی را برای آن ها لحاظ نموده و برداشت و استفاده غیر قانونی و خلاف مقررات تعیین شده از آن ها را تحت عنوان اختلاس نام گذاری نموده و برای آن ها جرایم کیفری در نظر گرفته است.

اختلاس و اختلاس گر

واژه اختلاس از نظر لغوی به معنی برداشتن اشیاء، اموال و یا وجوه نقدی مربوط به دولت می باشد. اما در اصطلاحات حقوقی به معنای ربودن و دزدیدن مال منقول از شخصی با توسل به زور و به کار بستن حیله و نیرنگ می باشد. در حالی که شخص و یا ارگان مورد نظر هیچگونه رضایتی نسبت به این موضوع ندارد.

اختلاس عبارت است از برداشت غیر قانونی اموال دولتی و یا اموال غیر دولتی که به وسیله کارمندان و کارکنانی صورت می پذیرد که گاها دولتی و گاه نیز وابسته به دولت می باشند. اختلاس نوعی کلاهبرداری است که غالبا از قبل برنامه ریزی شده بوده و به صورت منظم و کاملا پنهانی انجام می شود. اختلاس از جمله جرایمی است که بدون آگاهی و رضایت دیگران شکل می گیرد.

به عبارت دیگر می توان گفت که تصاحب و به غارت بردن وجه و یا مالی که به دولت و بیت المال تعلق دارد و یا آن دسته از اشیایی که به عنوان امانت به کارکنان دولتی چه رسمی و چه غیر رسمی سپرده شده است، اختلاس نامیده می شود.

بنابراین می توان گفت که اختلاس یکی از جنبه های خیانت در امانت است که کارمندان و کارکنان دولتی از راه ربودن وجوه و اموال دولتی امانت داده شده به آن ها، انجام می دهند.

موضوع جرم اختلاس

اموال غیر منقول موضوع جرم اختلاس نبوده و در این زمینه تنها اموال منقول مد نظر می باشد. اما خوب است بدانید که اموال منقولی که در موضوع اختلاس عنوان می شوند، در نخستین مرحله شامل مواردی نظیر وجوه، مطالبات، حواله، سهام، اسناد و اوراق بهادار به عنوان نمونه هایی از اموال منقول متعلق به دولت و بیت المال می باشد. اما در مراحل بعدی می توان گفت که تمامی اموالی که به اشخاص حقیقی همچون کارمندان و مستخدمان دولتی چه رسمی و چه غیر رسمی و انجام دهندگان خدمات عمومی و دیگر نهادهای انقلابی و… به عنوان امانت و انجام وظیفه سپرده می شود نیز از این قبیل می باشند.

عوامل موثر بر ایجاد اختلاس

وجود شرایط مقدماتی خاص، سمت و مقام مرتکب جرم اختلاس و نیز رابطه وجود امانی بر حسب قوانین استخدام کشوری موجود، از مهم ترین موارد کمک کننده به تحقق عنصر مادی اختلاس است.

اختلاس گر که مطمئنا یکی از کارمندان دولتی رسمی و یا غیر رسمی و یا یکی از کارکنان دیگر نهاد های انقلابی می باشد، با ربودن و یا تصرف غیر قانونی اموال منقول متعلق به دولت و یا آن دسته از اموالی که با هدف انجام وظیفه به شخصی حقیقی سپرده شده است، نسبت به انجام اختلاس اقدام می نماید.

به عنوان مثال فرض کنید که یکی از کارمندان بسیج به عنوان مسئول انبار قند و شکر برگزیده شده است. این فرد در نهایت آگاهی و با هم دستی عوامل توزیع این اقلام در هنگام تحویل کالا، مقداری از این اموال را به عامل توزیع و هم دست خود تحویل داده است و سپس شرایطی پیش آمده که این موضوع توسط مامورین کشف شده است. این مورد نمونه ای از جرم اختلاس می باشد.

در ضمن اختلاس از جمله جرایمی است که تنها از طریق کارمندان دولتی قابل انجام و اجرا می باشد. بنابراین هنگامی که اموال متعلق به دولت توسط افراد عادی جامعه که کارمند دولتی نیستند، تصاحب شود، همچون سپردن کالاهای دولتی به منظور حمل و نقل به رانندگان، این جرم اختلاس محسوب نشده و تحت عنوان خیانت در امانت شناخته شده و مجازات های لازم برای وی در نظر گرفته خواهد شد. اما اگر این اموال به اشخاص عادی سپرده نشود، تصاحب این اموال و سرمایه ها سرقت نامیده شده و با این عنوان قابل تعقیب و پیگیری خواهد بود.

اموال منقول

منظور از اموال منقول اموال و اشیایی است که امکان جا به جا کردن آن ها از مکانی به مکان دیگر بدون ورود هیچ گونه ضرر و آسیبی وجود دارد.

اختلاس و قصد مجرمانه!

همان طور که پیش تر نیز اشاره کردیم، به منظور تحقق جرم اختلاس توسط کارمندان دولتی نیاز است که این شخص اموال دولتی سپرده شده به منظور انجام وظیفه را به صورت دائمی و یا موقتی و با هدف و نیت سوء تصاحب کند. اما اگر یکی از کارمندان دولتی بدون سوء نیت و تنها با هدف محافظت و نگه داری از این اموال و سرمایه ها آن ها را از مکان اصلی خارج نموده و در سایر اماکن امن قرار دهد، به دلیل نداشتن قصد مجرمانه و فقدان نیت سوء اختلاس، این اقدام وی اختلاس محسوب نخواهد شد.

یکی از دیگر شرایط تحقق اختلاس، اصرار دولت و یا فردی حقیقی صاحب مال و سرمایه به کارمند دولتی در جهت نگه داری از اموال نامبرده شده است. اما در نظر داشته باشید که منفعت بردن کارمند شرط تحقق جرم اختلاس نیست. گاهی ممکن است کسی که از انجام این عمل سود می برد، فردی دیگر به غیر از کارمند مد نظر باشد.

بنابراین اگر اموال دولتی و یا اموالی که متعلق به اشخاص حقیقی می باشد، در دست کارمندان دولت باشد و این افراد در اثر عواملی نظیر بی احتیاطی، بی مبالاتی، کوتاهی و سهل انگاری به اتلاف این سرمایه ها بپردازند، جرم آن ها اختلاس محسوب نمی گردد.

مجازات جرم اختلاس

اختلاس نیز از جمله جرایمی است که قانون گذار به منظور پیشگیری از وقوع آن و نیز تنبیه افراد مرتکب، به تنظیم مجازات هایی برای آن روی آورده است. در صورتی که مقدار اختلاس فرد اختلاس گر تا 50 هزار ریال باشد، وی به 6 ماه تا سه سال حبس و همچنین 6 ماه تا سه سال انفصال موقت محکوم خواهد شد. اما اگر این مقدار بیشتر از 50 هزار ریال باشد، کارمند دولتی محکوم به دو تا ده سال حبس و نیز انفصال همیشگی از خدمات دولتی خواهد شد. در ضمن در هر یک از موارد فوق الذکر اضافه بر رد وجه و یا سرمایه ای که مورد اختلاس قرار گرفته است، به پرداخت جزای نقدی به مبلغ دو برابر وجه اختلاس شده محکوم است.

در صورتی که فرد اختلاس گر دارای سمت مدیرعاملی و یا مقامات بالاتر و یا هم تراز با آن باشد، انفصال وی از خدمات دولتی دائمی بوده و اگر دارای سمت و مقامات پایین باشد، همان گونه که پیش تر نیز اشاره کردیم، به گذراندن 6 ماه تا سه سال حبس محکوم شده و انفصال موقت از خدمات دولتی نیز برای وی اعمال خواهد شد.

در صورتی که کارمندی دولتی ضمن ارتکاب به جرم اختلاس به جرایم دیگری نظیر تزویر و جعل توام با اختلاس نیز مرتکب گردد، در صورتی که مقدار اختلاس وی تا سقف 50 هزار ریال باشد، مجازات او به 2 تا 5 سال زندان و نیز 1 تا 5 سال انفصال غیر دائم و موقتی از خدمات دولتی افزایش پیدا خواهد کرد. اما اگر مبلغ اختلاس از 50 هزار ریال بیشتر باشد، در صورت اختلاس همراه با جرایم دیگر همچون تزویر و جعل، فرد به گذراندن 7 تا 10 سال زندان و انفصال همیشگی از خدمات دولتی محکوم خواهد شد. این در حالی است که در همه موارد بالا علاوه بر گذراندن مجازات های نامبرده شده، فرد علاوه بر رد وجهی که مورد اختلاس قرار داده است، مجبور است دو برابر مبلغ اختلاس شده را به صورت نقدی پرداخت نماید.

حد نصاب مبالغی که در بالا به آن ها اشاره شد، بستگی به تعداد دفعات تکرار جرم، مجموع مبالغ و نیز میزان اختلاس دارد.

همچنین اگر کارمندی عمدا همه یا قسمتی از اموال دولتی ای را که به منظور انجام وظیفه به وی سپرده شده است، تلف کرده و یا باعث از بین رفتن آن گردد، این اقدام وی اختلاس محسوب شده و مجازات وی به مورد و میزان آن بستگی خواهد داشت.

اختلاس، جرمی غیر قابل گذشت

جالب است بدانید که اختلاس از جمله جرایم دارای حیثیت عام است. این جرم غیر قابل گذشت بوده و به همین دلیل نمی توان با گذشت فرد آسیب دیده از جرم مجرم، از تعقیب و پیگیری آن دست کشیده و مجازات مجرم را متوقف نمود.

جرایم قابل گذشت

واژه گذشت از نظر لغوی به معنی بخشیدن می باشد. این واژه در اصطلاح حقوقی به معنای چشم پوشی و صرف نظر نمودن فرد شاکی خصوصی از پیگیری و تعقیب شخص متهم به جرم و مجازات وی است. این گذشت شامل تمامی مراحل رسیدگی نظیر تعقیب، تحقیق، محاکمه، و اجرای حکم بوده و در صورتی که شاکی اعلام بخشش نماید، تمام مراجع قضایی مانند دادسرا و دادگاه پرونده را به عنوان پرونده ای مختومه اعلام می نمایند.

در این دسته از جرایم قانون گذار جنبه خصوصی جرم را به منظور رعایت مصالح اجتماعی و نیز مصالح خانوادگی بر بعد عمومی آن ها برتر دانسته و به شاکی این امکان را می دهد که نسبت به پیگیری حقوق خود گذشت نموده و از مجازات متهم صرف نظر نماید.

تفاوت اختلاس و دزدی

یکی از رایج ترین و با قدمت ترین جرایمی که از گذشته های دور تا کنون موجود بوده است و مجازات های بسیار سختی برای آن در نظر گرفته شده است، سرقت می باشد. دو لفظ “حرز” و “سری” در تعریف اصطلاح سرقت دارای اهمیت فراوانی می باشند. بدون وجود این الفاظ امکان رخداد سرقت وجود ندارد.

بر اساس تبصره 1 ماده 198 قانون مجازات اسلامی:

محل نگه داری اموال و سرمایه به منظور حفظ آن ها در مقابل خطر دستبرد را حرز می گویند.

سرقت

ربودن شی ای از محلی محصور به صورت کاملا پنهانی را سرقت می گویند. در این تعریف به واژه حرز اشاره شده است. تعریف سرقت در قانون مجازات اسلامی ربودن مال و سرمایه ای متعلق به دیگران می باشد.

بنابر آن چه گفته شد، رکن “ربایش” در تعریف عمل سرقت دارای اهمیت بسیار زیادی می باشد. زیرا نقل مکان دادن شی ای که فرد قصد سرقت آن را دارد، از مکانی به مکان دیگر، یکی از لازمه های تحقق جرم سرقت می باشد. بنابراین در اموالی که قابل جا به جایی نبوده و به عبارت دیگر غیر منقول هستند، در صورت جدایی از محل مشخص خود می توانند موجب تحقق سرقت گردند. برای مثال تیر آهن ها و کاشی هایی که در ساخت ساختمان مورد استفاده قرار گرفته اند، پس از این که از ساختمان جدا می شوند، جزء منقولات محسوب می گردند.

علاوه بر آن چه تا کنون اشاره شد، تصاحب مالکانه همچون اختلاس یکی از ارکان اصلی سرقت می باشد. تصاحب مالکانه به معنای تصاحب مال خود شخص و نه اموال غیر می باشد. واضح است که اگر فردی مال شخصی دیگر را با این تصور که مال خود اوست و پس از مدتی عکس این موضوع ثابت شود، تصاحب کند، بی شک عمل سرقت اتفاق نیفتاده است.

اگرچه سرقت و اختلاس بسیار مشابه به هم هستند، اما در عین دارا بودن شباهت های فراوان، دارای تفاوتی اصلی در دولتی بودن سرمایه و اموال می باشند. همان گونه که پیش تر نیز اشاره کردیم، فردی که برچسب اختلاس گر به او داده می شود، باید لزوما کارمند دولتی باشد. مال و سرمایه ای که مورد اختلاس قرار گرفته است، باید پیش از وقوع جرم و با هدف انجام وظیفه به مجرم سپرده شده باشد. اما در رابطه با سرقت فرد مرتکب از ارگان های دولتی نبوده و همچنین مال ربوده شده از پیش به وی سپرده نشده است که اگر غیر از این بود، جرم وی خیانت در امانت محسوب می شد.

هر گونه تصاحب و انتقال اموال از مکانی به مکان دیگر که توسط کارمندان دولتی صورت می پذیرد، اختلاس نیست. زیرا امکان دارد کارمند دولتی مالی را تصاحب کند که به او سپرده نشده و یا آن مال و سرمایه در حیطه وظایف وی در آن بخش دولتی نیست.

در صورتی که در رابطه با جرم اختلاس، مجازات ها و جرایم آن به مشاوره بیشتری نیاز دارید، سایت وکالت و مشاوره آنلاین با برخورداری از کادری مجرب آماده خدمت رسانی به شما در تمامی زمینه های حقوقی می باشد.